انواع ابزار منبت کاری چوب چیست؟

ابزارالات نجاری ازجمله الزامات ضروری و مهم برای صنایع چوب در بخش‌ها و فعالیت‌های مختلف است. منبت‌کاری چوب نیز ازجمله هنرهای اصیل در صنعت نجاری و چوب است که نیاز به ابزارهای مربوط به خودش را دارد. به هنر کنده‌کاری نقش‌های مختلف بر روی چوب منبت‌ کاری و به فرد انجام دهنده این کار منبت‌کار گفته می‌شود. هنر منبت در زمره صنایع تزئینی چوب قرار می‌گیرد. بسیاری از طرح‌های به‌کاربرده شده در روی چوب‌ها از طبیعت الهام گرفته می‌شوند ولی همانند آن‌ها را نمی‌توان در طبیعت پیدا کرد. به این هنر اصیل ایرانی حکاکی بر روی چوب نیز گفته می‌شود. تمامی کنده‌کاری و حکاکی‌ها به کمک انواع ابزار منبت ‌کاری چوب انجام می‌گیرد. در منبت‌کاری چوب هنرمندان با استفاده از اسکنه فلزی و چندین قلم طرح‌های ذهنی خود را با نقوش اسلیمی، خطوط کوفی، ختایی، مرغ، فیل، گل و گیاه و… روی چوب حکاکی می‌کنند. طرح‌های به‌دست‌آمده به‌صورت نقش برجسته می‌شوند. در این مقاله به بررسی بهترین ابزار منبت کاری و یا ابزاری که با چکش برای کنده کاری از چوب سنگ یا فلز استفاده میشود میپردازیم.

در برخی دیگر از رشته‌های هنری چوبی مثل خراطی، ابزارزنی و معرق کاری نیز نوعی کنده‌کاری اجرا می‌شود بنابراین نمی‌توان به آنها عنوان منبت‌کاری اطلاق نمود زیرا منبت‌کاری نوعی کنده ‌کاری غیرهمگن برای رسیدن به نقش برجسته مطابق طرح‌های مورد نظر است.

بیشتر بخوانید: دریل ستونی چیست؟

تعریف هنر منبت کاری به نقل از سایت آکس چوب:

“هنر منبت کاری ، یکی از هنرهای اصیل و چشم‌ نواز ایرانی است که توانسته چشم هر انسان با ذوق و هنر دوستی را در سراسر جهان، به خود خیره سازد. منبت کاری ،جزو صنایع دستی محسوب می‌شود و نوع اصیل و نفیس آن، به وسیله‌ی کنده‌‌کاری و حکاکی بر روی چوب  طبیعی و توسط هنر دست انسان صورت می‌گیرد. به بیانی دیگر باید گفت، نوع اصلی منبت کاری، همان است که بر روی چوب و توسط دست ساخته می‌شود، نه به وسیله‌‌ی ماشین و نه بر روی وسیله‌ای به غیر از چوب طبیعی !”

انواع ابزارآلات نجاری

ابزار الات نجاری که جز مهمی از کار به شمار می‌آیند در منبت چوب نیز دارای انواع گوناگون با ویژگی‌های منحصربه‌فرد است. ابزارهای مربوط به منبت‌کاری چوب چاقو، مغار یا قلم منبت‌کاری از زمان قدیم تا به امروز با تیغه‌های مختلف ازلحاظ فرم و اندازه تغییر زیادی نداشته‌اند. مغار در انواع مورب، تخت، نیم‌باز (خمیده، کج، تخت)، شفره و گیلویی و چاقو با انواع تیغه‌ها، اره، چوب‌تراش و هم‌چنین ابزارهای نرم و هموار کننده مانند سوهان و رنده از اصلی‌ترین ابزارهای منبت‌کاری چوب به شمار می‌روند.

انواع ابزار منبت کاری

• مغار: مغارها جزء مهمترین ابزار منبت کاری هستند که از ساختاری تیز و برنده برخوردار می‌باشند. از مغار برای تراشیدن و کندن چوب استفاده می‌شود و دارای 4 نوع مختلف است. مغار تخت، مغار نیم باز، مغار شفره و مغار گلویی از انواع گوناگون این ابزار هستند.
• چکش: از دیگر ابزارهای مورد نیاز در این حرفه چکش است که برای ضربه زدن به مغار مورد استفاده قرار می‌گیرد. این چکش ها دارای کلگی از جنس پلاستیک هستند تا در هنگام ضربه به مغار صدای کمتری ایجاد کنند.
• گیره: برای بالا بردن تمرکز و جلوگیری از خطا از گیره استفاده می‌شود و قطعه کار را محکم نگه می‌دارد. علاوه بر این، وجود گیره و پیچ دستی به منبت کار کمک می‌کند تا با سرعت و دقت بیشتری به ادامه کار بپردازد.
• سوهان: برای قسمت هایی از کار که دارای قوس بوده یا امکان صاف کردن با ابزار دیگری را ندارند از سوهان استفاده می‌شود. در واقع کاربرد این ابزار برای فرم دهی و صیقلی کردن مورد نیاز است.
• میزکار: با توجه به این که در این هنر ضرباتی به چوب وارد می‌گردد، وجود یک میز که از کیفیت و دوام بالایی برخوردار باشد، ضروری است. صفحه این میز می بایست از جنس چوب و پایه های آن می‌تواند از فلز باشد.
• چاقوی حکاکی: این ابزار برای برش، تراش و صاف کردن چوب است. برای ایجاد تراش های مناسب از دو نوع چاقو استفاده می‌شود. به این صورت که از یک نوع برای کندن بخش های کوچک و از دیگری جهت طرح دادن به بخش های تراش خورده.
• ابزارهای برقی: ابزارالات برقی مختلفی در منبت کاری کاربرد دارند. اگر به صورت ویژه بر روی پروژه ای دشوار مانند منبت کاری چهره  بر روی چوب کار می‌کنید، استفاده از مینی فرز برقی کارایی بیشتری پیدا خواهند کرد. علاوه بر آن سنگ چرخ برقی، اره چکشی، عمودبر و دریل برقی از ابزارآلاتی هستند که می‌توان در این صنعت از آن ها بهره برد.

ابزارالات دیگری را می‌توان به این دسته بندی فوق اضافه کرد اما موارد ذکر شده جزء اصلی ترین لوازم می‌باشند.

بیشتر بخوانید: انواع ابزار منبت کاری چوب چیست؟

نحوه تیز کردن مغار

برای تیز کردن مغار نیم‌باز و گلویی از پهلو و مغار شفره از دو طرف سنگ می‌زنند. بعد از سنگ‌زنی برای از بین بردن پلیسه ها و هم‌چنین تیز کردن آن از سنگ نفت استفاده می‌شود. سنگ نفت برای مغارهای تخت به‌کاربرده می‌شود ولی برای مغارهای گلویی و شفره و نیم‌باز از سنگ‌های میله‌ای استوانه‌ای و مثلثی استفاده می‌گردد. (این سنگ‌ها فقط برای داخل تیغه مغار کاربرد دارد و برای پشت تیغه مغار ها از سنگ نفت کمک گرفته می‌شود). سنگ نفت کشی بایستی به‌طور دایره‌ای و با حرکتی آرام به سمت جلو و عقب انجام شود. این کار باید تا زمانی که مغار کاملاً تیز شود انجام گیرد.

بیشتر بخوانید: ابزار نجاری؛ ساخت دنیایی زیبا با وسایل چوبی

نکات مهم هنگام استفاده از ابزارآلات

چنان چه لبه تیز مغار با برخورد اجسام سخت دچار پریدگی شود باید نوک مغار را با سنگ برقی گونیا کرد. برای اطمینان از تیز شدن لبه مغار آن را بر روی کاغذ بکشید و اگر کاغذ به‌راحتی بریده شد مغار تیز شده است. در صورت عدم بریده شدن کاغذ عمل سنگ نفت کشی مجدد انجام می‌شود یا از سنباده پوست‌آب و پارچه‌ای نیز می‌توان کمک گرفت.

نحوه نگهداری از ابزارالات

• از برخورد تیغه‌های مغارها به یکدیگر پرهیز کنید.
• با استفاده از یک محافظ از برخورد لبه مغار ها با اجسام سخت جلوگیری کنید.
• مغارهای تخت خارجی دارای محافظ کائوچوئی هستند.
• جلد چرمی نگه‌دارنده خوبی برای مغار ها به‌حساب می‌آید و می‌توان از غلافی چرمی برای مغار و برای تیغه هر مغار غلاف چوبی یا مقوایی استفاده کرد.

چوب مناسب برای منبت ‌کاری

• دارای رنگی زیبا و مناسب
• نرم
• بافت محکم
• دارای حداقل گره
• مقاوم در برابر سایش و کنده‌کاری

از مواد اصلی در منبت‌کاری چوب، چوب درخت گردو بسیار مهم و مناسب است.

بیشتر بخوانید: معرفی ابزارآلات ساختمانی برای تخریب دستی