قلاویز چیست + معرفی انواع ابزار قلاویز

تا به حال برایتان پیش آمده که لازم باشد قطعه‌ای چوبی، پلاستیکی یا فلزی را در خانه، کارخانه یا کارگاهتان قلاویزکاری کنید؟ قلاویزکاری چیست؟ انواع قلاویز و کاربرد ابزار قلاویز کدامند؟ در این نوشتار از مجله رونیکس، بعد از معرفی کامل قلاویز، انواع و کاربردهای آن را بررسی می‌کنیم.

رونیکس را بخوانید.

قلاویز چیست؟

قبل از معرفی کامل قلاویز (Threading Tap)، بهتر است از قلاویزکاری شروع کنیم؛ فرآیندی که در آن، از قطعه‌ای به نام قلاویز استفاده می‌شود. قلاویزکاری، روشی متداول برای ایجاد رزوه‌های داخلی در قطعات کار است. برای ایجاد این رزوه‌ها یا شیارهای مارپیچی در داخل سوارخ‌های قطعات کار و یا ایجاد مهره، از قلاویز استفاده می‌شود. وجود این رزوه‌ها باعث می‌شود که پیچ با قطعه کار بهتر درگیر شده و در آن چفت شود. نهایتاً هم اتصال محکم‌تری ایجاد می‌شود.

قلاویز معمولاً به شکل مته‌ای با نوک مربعی‌شکل و لبه‌های دندانه‌دار و بُرنده تولید می‌شود. این قطعه به صورت دستی یا ماشینی وارد سوراخ‌های قطعات کار شده و با تراش‌دادن سطوح درگیر، در آن‌ها رزوه یا شیار ایجاد می‌کند.

با کمک قلاویز می‌توانید انواع دندانه‌ها را در قطعه مورد نظر ایجاد کنید. به‌عنوان مثال، برای ساخت مهره‌های چپ‌گرد اینچی می‌توانید از قلاویزهای اینچی استفاده کنید.

ویژگی‌ مته مناسب سوراخکاری استیل چیست؟

حالا که با قلاویز و قلاویزکاری آشنا شدید، بد نیست بدانید که از قطعه‌ای به نام حدیده (Die nut) نیز در فرآیند حدیده‌کاری برای ایجاد رزوه‌های خارجی در قطعات مختلف استفاده می‌شود.

کاربرد ابزار قلاویز

مهم‌ترین کاربرد قلاویز در مصارف خانگی و صنعتی، تراشکاری و ایجاد رزوه در قطعات مختلف است. برای ایجاد دنده‌ها و آج‌های پیچ بر روی قطعاتی مانند چوب، فلزات مختلف و پلاستیک از قلاویز استفاده می‌شود.

روش قلاویزکاری داخلی و حدیده‌کاری خارجی در صنایع و کارگاه‌های مختلف مانند بخش تاسیسات، خطوط ساخت و تولید لوله‌های آب و گاز تا واحدهای صنعتی تولید پیچ و مهره کاربرد دارد.

با انواع قلاویز آشنا شوید

برای سوراخ‌کاری قطعات مختلف، لازم است از مته‌های متفاوتی استفاده شود. در مورد قلاویزها نیز باید به این موضوع توجه کنید. تعداد لبه‌های بُرنده و زوایای آن‌ها در انواع و سایزهای مختلف قلاویز متفاوت است. برای مثال، برای مهره‌های کوچک مانند M3 یا M4، از دسته قلاویز کوچک استفاده می‌شود.

قلاویز معمولاً از جنس فولاد تندبر HSS و HSS-E، تیتانیوم ساده یا کبالت‌دار و چدن تولید می‌شود. همچنین، بیشتر اوقات، روکش اکسید سیاه، اکسید طلایی تیتانیوم یا ترکیب تیتانیوم و آلومینیوم به‌عنوان پوشش مته قلاویز مورد استفاده قرار می‌گیرند.

قلاویزهای مربوط به گام‌های مختلف هر سایز نامی مهره در بازار موجود هستند. همچنین، انواع قلاویز دستی، ماشینی و … را می‌توانید با توجه به نیاز خود انتخاب کنید. در این بخش، متداول‌ترین انواع قلاویز بررسی می‌شود.

قلاویز دستی

قلاویز دستی همانطور که از نامش پیدا است، با نیروی دست کاربر وارد قطعه کار می‌شود. قلاویزهای دستی ساده و استاندارد به صورت مجموعه‌های سه عددی و در سه نوع مختلف تولید می‌شوند.

ست یا مجموعه سه عددی قلاویز دستی، شامل قلاویز دستی پیش رو، قلاویز دستی میان رو و قلاویز دستی پس رو می‌شوند که به وسیله خطوط روی بدنه خود قابل تشخیص هستند. قلاویز دستی پس رو، بدون خط است. بدنه قلاویز دستی پیش رو یک خط دارد و قلاویز دستی میان‌رو دارای دو خط است. به این نکته توجه کنید که برای قلاویزکاری سوراخ‌های ته بسته لازم است از هر سه نوع قلاویز استفاده کنید؛ اما در مورد سوراخ‌های ته باز، دو نوع قلاویز دستی پیش رو و میان رو کاربرد دارد.

معمولاً برای رزوه‌کردن سوراخ از هر 3 نوع قلاویز استفاده می‌شود. یعنی رزوه‌کردن 50% طول و عمق سوراخ، توسط قلاویز پیش رو انجام می‌شود. سپس قلاویز میان‌رو 30 درصد ادامه طول و عمق را رزوه می‌کند و 20% باقی‌مانده رزوه‌کاری توسط قلاویز پس رو انجام می‌شود. در مجموع، برای قلاویزکاری دقیق، بهتر است به جدول قطر استاندارد سوراخ‌کاری که متناسب با سایز قلاویز تنظیم شده است، مراجعه کنید.

قلاویز ماشینی

برای قلاویزکاری صنعتی با سرعت بالا، توصیه می‌شود از روش قلاویزکاری ماشینی استفاده کنید که به وسیله دریل قلاویز زن انجام می‌شود. قلاویز ماشینی به صورت تک‌عددی عرضه شده و معمولا از جنس فولاد تندبر (HSS) ساخته می‌شود.

درست همان‌طور که مته را به ابزارگیر دریل متصل می‌کنید، اگر دریل قابلیت قلاویزکاری اتومات را داشته باشد، می‌توان قلاویز ماشینی را به جای مته، به ابزارگیر دستگاه متصل کرد. بسته به نوع کاربری مورد نظر، می‌توانید از انواع قلاویز ماشینی ساده، قلاویز ماشینی مارپیچ و قلاویز ماشینی نوک تیز استفاده کنید که از لحاظ ساختار و نوع کاربری با همدیگر متفاوت هستند.

برای مثال، قلاویز ماشینی ساده، نوک تختی دارد و برای سوراخ‌های ته باز مناسب است. قلاویز ماشینی نوک تیز، نسبت به نوع ساده آن تیزتر است و دقت کمتری نسبت به قلاویز ساده ماشینی دارد. قلاویز ماشینی مارپیچی نیز همان‌طور که از نامش مشخص است، دارای شیارهای مارپیچی در ساقه خود بوده و برای رزوه‌کاری سوراخ‌های ته بسته کاربرد دارد.

مدل‌های ست مته رونیکس در یک نگاه

قلاویز فرم، نسل جدید قلاویز ماشینی است که فرآیند ایجاد رزوه در داخل قطعات را بدون برش و براده‌برداری انجام می‌دهد. از این نوع قلاویز برای رزوه‌کردن مواد نرم مانند فولاد نرم، فلزات غیر آهنی، آلومینیوم، مس و … استفاده می‌شود.

قلاویز لوله

آج‌های قلاویز فرم برخلاف انواع دیگر قلاویز، غیر مارپیچی و مستقیم هستند و فرآیند ایجاد رزوه به وسیله قلاویز لوله، بدون براده‌برداری انجام می‌شود. از این نوع قلاویز برای برش رزوه‌های لوله‌های انتقال‌دهنده گاز و مایع استفاده می‌شود.

قلاویز لوله مستقیم و قلاویز لوله مخروطی، دو نوع متداول قلاویز لوله هستند که از نظر ساختار و کاربرد با هم‌دیگر تفاوت دارند. از قلاویز مستقیم در دو روش قلاویزکاری دستی و ماشینی استفاده می‌شود؛ اما مته قلاویز لوله مخروطی فقط در روش قلاویزکاری دستی کاربرد دارد.

بیشتر بخوانید:
مته الماسه چیست؟ | کاربرد مته الماسه + مقایسه با مته معمولی
مته خزینه چیست و چه کاربردی دارد؟ | معرفی کاربرد مته خزینه

سخن آخر

در این مقاله از مجله رونیکس، با قلاویز، انواع و کاربردهای آن آشنا شدید. برای انجام درست مراحل قلاویزکاری، علاوه‌بر سوراخکاری درست و اصولی و همچنین، استفاده از سیال برش مناسب، لازم است از مته قلاویز متناسب با کاربرد مورد نظر خود استفاده کنید. امیدواریم این مطلب برایتان مفید باشد.

اگر سوال یا پیشنهادی دارید، می‌توانید با ما از طریق کامنت در همین صفحه در ارتباط باشید.

سوالات متداول

دسته قلاویز چیست؟
برای نگه‌داشتن قلاویزهای دستی و حدیده در حین قلاویزکاری، از قطعه‌ای نگهدارنده به اسم دسته قلاویز استفاده می‌شود.

برای قلاویزکاری چدن از چه نوع روان‌کننده‌ای استفاده می‌شود؟
قلاویزکاری چدن بدون روان‌کننده انجام می‌شود و لازم است از روش انفجار هوا با سرعت کم جهت پاکسازی براده‌ها استفاده کرد.

دلایل رایج شکستن قلاویز کدامند؟
عدم تناسب بین قلاویز و سوراخ، استفاده از قلاویز نامتناسب با کاربرد مورد نظر و استفاده از قلاویز غیر استاندارد، از مهم‌ترین دلایل شکستن قلاویز هستند.