همه چیز درباره مغار نجاری

نجاری و کار با چوب همیشه علاقمندان زیادی داشته است. حتی اگر فعال این حوزه نباشید، دیدن ویدیوهای ساخت آثار هنری روی قطعه کارهای چوبی همواره جذابیت‌های خود را داشته است.

مغار یا اسکنه، از وسایلی است که از گذشته تا امروز برای کسانی که به شکل دستی و سنتی محصولات چوبی را طراحی می‌کنند، کاربرد داشته و دارد. اگر می‌خواهید درباره مغار و کاربردهایی که برای تزئین و منبت‌کاری در نجاری دارد بدانید، تا پایان این نوشتار همراه ما باشید.

رونیکس را بخوانید.

مغار و انواع آن

در یک تعریف ساده از ظاهر مغار، باید بگوییم این وسیله دارای دسته‌ای چوبی یا پلاستیکی و تیغه‌ای فولادی است. اما مهمترین نکته این است که مغارها تماما یک شکل نیستند بلکه علاوه بر ظاهر، کارایی متفاوتی هم دارند.

بخش مهم و تعیین کننده شناخت ابزار، دانستن کارکرد و کارایی آن‌ است. شکل ظاهری هر وسیله‌ای نیز متناسب با کارکرد آن طراحی می‌شود، تا علاوه بر راحتی کاربر، خروجی مناسبی هم به دست آید. با این شرایط انواع مغار نجاری را می‌توانیم به دسته‌های زیر تقسیم کنیم:

مغار تخت

مغار تخت برای منبت کاری بر روی چوب و به خصوص ایجاد خط روی آن استفاده می‌شود. با این کارکرد، باید نوک تیغه این دسته از مغارها در تیزترین حالت خود باشد. در نتیجه تیغه‌های مغار تخت دارای شماره ‌بندی است که میزان تیزی تیغه برش‌دهنده آن را تعیین می‌کند. مغار تخت خود به سه نوع متفاوت سرکج، نیم باز و قاشقی تقسیم می‌شود. با مغارهای سرکج طرح و نقش‌هایی مثل گل را ایجاد می‌کنند. مغارهای نیم باز دارای تیغه گرد و مغار قاشقی دارای تیغه منحنی است. هر کدام از این ابزارآلات برای ایجاد طرح‌های متفاوت و جذابی به کار می‌روند.

بیشتر بخوانید:تاریخچه ابزار گچ کاری

مغار گلویی

مغار گلویی از ابزارهای تخصصی منبت کاری در نجاری است. تفاوت میان مغار نیم باز و مغار گلویی نیاز به دانش بیشتری در نجاری و ابزار شناسی دارد، اما تفاوت اصلی در میزان انحنای تیغه هر دو است. گودی مغار گلویی بسیار بیشتر از مغار نیم باز است و کاربرد آن در منبت کاری‌هایی است که طرح آن گودی و انتهای زیادی دارد.

مغار شفره

مغار شفره داستان متفاوتی نسبت به سایر مغارهای موجود در بازار ابزار دارد. تیغه این نوع مغار به شکل حرف V  است. این ابزار مدل‌های متفاوتی ندارد و تنها از نظر سایز به دو دسته کوچک و بزرگ تقسیم می‌شود. مغار بزرگ برای سفت کاری استفاده می‌شود. در واقع کارکرد اصلی این مغارها جدا کردن خطوط طرح از زمینه و یا خطوط طرح از یکدیگر است. اما از مغار کوچک برای کارهای ظریف‌تر، خط انداختن و حتی تزئین روی برگ‌ها و گل‌ها استفاده می‌شود.

مغار برقی

با رشد و پیشرفت صنایع، حضور انسان برای پیشبرد کارها به حداقل خود رسیده است. هر چند تا اینجای نوشتار از ابزار دستی گفته‌ایم، اما نباید از کیفیت ابزار اتوماتیک و برقی نیز غافل شد. مغار برقی کاری کاملا شبیه به مغار دستی را انجام می‌دهد، اما بهتر و با کیفیت‌تر.

بیشتر بخوانید:فرز سنگبری چیست؟

از ویژگی‌های بارز مغار برقی می‌توان به منبت کاری بر روی گچ اشاره کرد. مغار برقی از نظر تیغه شباهت‌هایی به نوع دستی آن دارد و در صورت کند شدن، می‌توان با سوهان آن را به حالت اولیه خود باز گرداند. مغارهای برقی دارای ولتاژی حدود ۲۲۰ ولت، وزن تقریبی 500 گرم و قدرت چرخشی برابر با ۱۰۰۰ دور در دقیقه هستند. برای افزایش بهره‌وری در کارهای پر تعداد چوبی پیشنهاد می‌کنیم از مغار برقی نیز استفاده کنید. در ادامه پیشنهاد میکنیم سابقه تاریخی منبت کاری را به نقل از سایت مارسین را هم مطالعه کنید:

“چون از گذشته های خیلی دور، انسانهای نخستین با ابزارهای برنده و تیز چوب را تراش میدادند، نمیتوان به صورت دقیق گفت سابقه ی اصلی هنر منبت کاری به چه زمانی باز میگردد.

منبت کاری روی چوب از قدیم در ایران مرسوم بوده است. در کتیبه هایی که از خزانه داریوش در تخت جمشید بدست آمده، سخن از پرداخت دستمزد به هنرمندانی است که روی درهای چوبی کنده کاری می کرده اند.

البته مدارک معتبری از پیشینیان این هنر در دست نداریم و دلیل این امر آن است که عمر چوب کوتاه است و بر اثر مرور زمان از میان می رود.

اما در کشور ما آثاری از منبت کاری های نسبتا قدیمی بجای مانده که بر روی درب مقبره های ائمه اطهار(ع) و نیز منبرها انجام شده است. دلیل سالم ماندن این آثار، هم احترام مذهبی مردم به این اماکن و هم بید زدایی آنهاست.پاره ای از این آثار 900 تا 1000 سال قدمت دارند.

کهن‌ترین درب چوبی منبت کاری شده اکنون در موزه «اکبر آباد» هندوستان حفظ می شود. این درب متعلق به کاخ سلطان محمود در غزنه است.

در موزه های ایران نیز چند درب چوبی متعلق به قرنهای چهارم و پنجم هجری موجود است. کنده کاری این دربها به صورت شاخ و برگ و کتیبه های مختلف با آیه های قرآن مجید است. مطالعه دقیق این دربهای چوبی نشان می دهد که هنر منبت کاری و هنر گچ بری از نظر موضوع تزئینات زیاد اختلاف نداشته اند. در حقیقت همان تحولی که از دوره ساسانیان تا دوره اسلامی در گچ بریها دیده میشود در کنده کاری روی چوب نیز بچشم می خورد.

آثاری از چوبهای منبت کاری شده در دوره های پیش از اسلام در دست نیست و آثاری که از منبت کاری دوره اسلامی باقی مانده متعلق به بناهای مذهبی است.

در عصر تیموریان هنر منبت کاری به همان شیوه و روش دوره های قبلی و مغول ادامه یافت. در دوره صفویان منبت کاری مانند سایر هنرهای دیگر ایران رو به کمال رفت و منجر به خلق شاهکارهای زیادی شد.

در اصفهان مساجدی از عهد صفویان وجود دارند که دربهایشان هنوز دست نخورده و سالم باقی مانده اند، مانند درب مدرسه شاه سلطان حسین.

آرامگاه شاهزاده حسین در قزوین نیز درب بسیار زیبایی دارد که از دوره شاه طهماسب باقی مانده است. یکی از زیباترین آثار منبت کاری شده ایران رحلی است که در موزه متروپولیتن نیویورک نگهداری می شود و علاوه بر تزئینات شاخ و برگ به سبک ساسانی، نام دوازده تن از ائمه معصومین (ع) و تاریخ ۷۶۱ قمری نیز بر روی آن دیده می شود.

منبت کارهای دیگری نیز به دست هنرمندان ایرانی برای آرامگاه امیر تیمور و مسجد شاه زند در سمرقند بوجود آمده که آثارش امروزه هنوز باقی است و در دوره زند و قاجار، هنر ظریف و زیبای منبت کاری از رونق افتاد. ساختن دربهای منبت یا قطعات بزرگ جای خود را به اشیاء کوچکتری مانند رحل و قاب آیینه داد.

در عصر حاضر هنر منبت کاری همچنان رواج دارد و در گوشه و کنار ایران هنرمندان بسیاری بدان مشغولند اما متاسفانه رفته رفته استفاده از نقوش اصیل که شامل طرحهای اسلیمی و ختایی با گل و بوته است رو به فراموشی می رود و طرحهای خارجی جای آنها را می گیرد.”

برای آشنایی بیشتر با ابزارآلات نجاری «انواع ابزارالات نجاری» را مطالعه کنید.

مغار در منبت کاری‌های امروزی

مغارهایی که تا اینجا بررسی شد برای کارهای نجاری به شکل سنتی و دستی بود، هر چند این روزها با افزایش تقاضای بازار و البته دستگاه‌های تمام اتوماتیک کمتر از کارهای دستی در بازار چوب استفاده می‌شود، اما اگر شما هم علاقمند کار دست هستید، مهمترین ابزار برای منبت کاری در دنیای چوب، مغارها هستند. استفاده از مغار هر چند ساده به نظر می‌آید، اما نحوه استفاده از مغار نیاز به آموزش دارد.

نکات ایمنی حین استفاده از مغار

هنگام کار با هر ابزاری خصوصا ابزار نجاری مهمترین اصل رعایت ایمنی است. به واسطه تیغه فولادی و تیز مغار، رعایت موارد ایمنی را باید بیشتر جدی گرفت. دسته پلاستیکی یا چوبی مغار به نحوی است که باید فشار مناسبی را با کف دست وارد کنید. این کار می‌تواند در دراز مدت آسیبی جدی به استخوان‌های دست وارد کند. برای جلوگیری از روی دادن هر گونه آسیب جسمی در کوتاه مدت و بلند مدت، پیشنهاد می‌کنیم که اگر قصد استفاده از ابزار دستی را دارید، تمام انرژی خود را برای کار با آنها صرف نکنید و کارهای معمولی را با مغار برقی انجام دهید.

بیشتر بخوانید:
«منبت کاری چیست و چگونه منبت کاری کنیم»
«انواع ابزار منبت کاری چوب چیست؟»

سخن آخر

صنعت چوب و تولیدات آن همیشه نقش مهمی در زندگی ما داشته‌ است. پس بی‌راه نیست که ابزارها نقش مهمی در آن ایفا کنند. ابزارهای دستی لذت انجام کار را دو چندان می‌کنند. در این نوشتار سعی کردیم  به یکی ابزارآلات پرکاربرد در منبت کاری یعنی مغار و انواع آن از مغار نجاری گرفته تا مغار خراطی و مغار چوب بپردازیم. فراموش نکنید که محیط کارگاهی بهترین راه برای یادگیری و آموزش درست انجام عملی هر کاری است.

برای شما که جعبه ابزار رونیکسی دارید و به زندگی پیشرفته و راحت امروزی علاقمندید، داشتن مغار برای انجام کارهای خانگی می‌تواند جذابیت بیشتری داشته باشد. اگر تجربه استفاده از مغار را داشته‌اید، نظرات خود را درخصوص این ابزار با ما به اشتراک بگذارید.