تاریخچه صنعت مبلمان در ایران

این مقاله با همکاری گروه مبلمان دانشگاه تهران و مجله رونیکس و به کوشش بیتا حموله، دانشجوی كارشناسی مهندسی صنايع مبلمان دانشگاه تهران تالیف شده است.

مبلمان از اقلام ضروری و رایج و یکی از اشیای کامل‌کننده طراحی دکوراسیون در هر خانه‌ای است. برخی از مردم بر این باورند که قدمت مبلمان در ایران حدود ۱۰۰ سال است؛ اما این باور نادرست است. قدمت مبلمان در ایران بسیار بیشتر است. به عبارتی مبلمان در ایران از سال‌های قبل وجود داشته است؛ اما در ۱۰۰ سال اخیر فقط مبلمان­‌ها در ایران با توجه به تغییر سلایق و سبک زندگی افراد، دارای تغییر سبک و طرح شده‌­اند. شواهد و آثار کشف‌شده از کتیبه‌­ها نشان می‌­دهد که مبلمان از هزاران سال پیش در ایران وجود داشته است و بزرگان و شاهان از مبلمان‌ها استفاده می‌کرده‌­اند. برخی از پادشاهان از تخت‌­های پادشاهی به عنوان مبلمان استفاده می‌کردند. به طور كلی، سبك‌های مبلمان ايراني در دوران ايران باستان در سه تمدن مهم هخامنشی، اشکانی و ساسانی شکل گرفته و سپس بعد از حضور اسلام در ايران، سبك‌های مبلمان در دوران صفوی، قاجار و پهلوی تغييراتی داشته است. در این مقاله از مجله رونیکس، صنعت مبلمان در ایران را بررسی می‌کنیم.

رونیکس را بخوانید.

آشنايي با تاریخچه صنعت مبلمان در ایران

در مقاله قبل، با تاریخچه صنعت مبلمان در جهان آشنا شدید. در این مقاله، تاریخچه استفاده از مبلمان در ایران به هزاران سال قبل برمی‌گردد که آن را بررسی می‌کنیم.

مبلمان در دوران هخامنشیان

این دوره مربوط به سال‌های ۳۳۰ تا ۵۵۰ پیش از میلاد است. در دوران هخامنشیان مبلمان در ایران به عنوان یکی از نمادهای قدرت و شکوه پادشاهی شناخته می‌شده است. در این دوره اغلب مبلمان از چوب، فلز و پوست حیوانات و جواهرات ساخته می‌شد و با رنگ‌­ها و طرح‌های متنوع تزیین مي‌­شدند. نقوش در این دوره معمولاً از نقش‌های انسانی، جانوران و گیاهان الهام گرفته شده است. از نقوش جانوری می‌توان شیر، گاو و هما و از نقوش گیاهی نیز درخت سرو و گل دوازده پر و نیلوفر آبی را نام برد. قدیمی‌ترین مبل شناسایی‌شده از دوره هخامنشی، چهارپایه ساده‌ای است که متعلق به هزاره دوم قبل از میلاد مسیح است که از جنس مفرغ بوده و از حفاری منطقه املش در استان گیلان کشف شده است.

مبلمان در دوران اشکانیان

این دورره مربوط به سال‌های ۲۲۴ تا ۲۴۷ قبل از میلاد است. مبلمان در این دوران نیز به عنوان نشانه‌ه­ایی از قدرت اجتماعی و ثروت بوده است. مبلمان‌ها معمولاً از چوب و مواد مرمت‌پذیر ساخته می‌شدند. نقوش در این دوره همانند دوران هخامنشی الهام گرفته از نقوش گیاهی، انسانی، جانوری و هندسی نیز بوده است. بیشتر نقوش هندسی مربع و دایره شکل بوده‌اند. نقوش گیاهی شامل گل‌های چهارپر و انگور بوده است. در ابتدا، تخت‌های پادشاهی فاقد تکیه‌گاه و چهارپایه مانند بوده‌­اند؛ اما به تدریج دارای تکیه‌گاه شده و شکل صندلی پیدا کرده‌اند. نقوش جانوری که در این دوره استفاده شده، بیشتر به شکل سر عقاب بوده است.

مبلمان در دوران ساسانیان

این دوره مربوط به سال‌های ۲۲۴ تا ۶۵۱ میلادی است. مبلمان در این دوران به عنوان عنصری از هنر و فرهنگ ساسانی شناخته می‌شده و معمولاً دارای طرح‌ها و هندسه‌های پیچیده‌ای بودند. مبلمان از چوب و فلز و با پارچه ساخته می‌شدند؛ با استفاده از تزئینات تراک و نقوش هنری زیبا تزئین می‌شدند و تخت‌های پادشاهی بیشتر به شکل نیمکت ساخته می‌شدند. نقوش به شکل الهام از طرح‌های گیاهی و جانوری و انسانی بوده است. نقوش گیاهی با ساقه‌های پیچان و همچنین نقش‌های انگور و انار بود و از نقوش حیوانات نقش شیرها را می‌توان مثال زد. همچنین  نقوش اسب بالدار، اسب عقاب، شیر دال (گریفین یا شیر دال  موجودی افسانه‌ای است که بدن آن به شکل بدن شیر و سر آن به شکل سر پرنده عقاب و گوش‌های آن به شکل گوش اسب است)، در طرح‌های مبلمان و تخت‌ها دیده می‌شده است. نمونه این آثار در نقش برجسته تخت جمشید و تخت کوروش را می‌توان پیدا کرد.

مبلمان در دوره اسلامی

با ورود اسلام به ایران در قرن هفتم میلادی، تمدن ایران تحت تاثیر اسلام قرار گرفت. این دوره شامل طرح‌های معماری اسلامی، عصر صفوی و قاجار است. سبک مبلمان در این دوران متاثر از فرهنگ و هنر اسلامی بوده است. این طرح‌ها و نقوش شامل نقش‌های هندسی، حروف چینی و تزئینات گیاهی شده است و از نقوش انسانی و جانوری در آن استفاده نمی‌شد؛ اما نقوش افسانه‌ای مثل سیمرغ در این دوره برای اولین بار شکل گرفته است. در این دوره استفاده از چوب و مواد طبیعی مرسوم بوده است. در این دوره در معماری از رنگ آبی، سبز و قرمز استفاده می‌شده است.

مبلمان در دوران صفوی

مبلمان این دوره، مربوط به سال‌های ۱۵۰۱ تا ۱۷۳۶ میلادی بوده است. در این دوره تأثیرات فرهنگی و هنری از کشورهای دیگر اروپا به صنعت مبلمان در ایران وارد شد. مبلمان در این دوره با استفاده از چوب، صدف و عاج ساخته شده است. معروف‌ترین مبلمان موجود در دوران صفوی در عمارت چهل ستون اصفهان نگهداری می‌شود.

به بهانه روز جهانی صنایع دستی؛ ابزار باکیفیت و متنوع رونیکس، همراه هنرمندان ایرانی 

مبلمان در دوران قاجار

این دوره مربوط به سال‌های ۱۷۸۵ تا ۱۹۲۵ میلادی است. مبلمان به عنوان نمادی لوکس در مجالس قاجاری محبوب بوده است. مبلمان در این دوره از چوب‌های گران‌قیمت مثل گردو ساخته می‌شد و با استفاده از پارچه‌های گران‌قیمت نیز رویه‌کوبی می‌شدند. در این دوره تأثیرات اروپاییان در ایران در صنعت مبلمان بیشتر از دوره صفوی بوده است. در طرح‌های مبلمان قاجار سبک‌های باروک و رنسانس دیده می‌شود. معروف‌ترین مبل ساخته شده در دوره قاجار تخت طاووس قاجاری است که به دستور فتحعلی شاه قاجار ساخته شده است که از چوب‌­های گردو و چنار ساخته شده است. در تخت طاووس از میناکاری، خاتم‌کاری و نقوش گل و اسلیمی استفاده شده است.

مبلمان در دوران پهلوی

این دوره مربوط به سال‌های ۱۹۲۵ تا ۱۹۷۹ میلادی است. در این دوره مبلمان از سبک‌های مدرن اروپایی و بیشتر سبک‌های مبلمان‌های فرانسوی تأثیر پذیرفته بود. در این دوران با ورود مدرنیته به ایران مبلمان‌هایی با طرح و مواد جدیدی به وجود آمد که ترکیبی از طرح‌های سنتی و مدرن بوده است.

مبلمان دوره معاصر

بعد از دوران پهلوی رفته رفته با پیشرفت تکنولوژی و افزایش جمعیت و تغییر فرهنگ و سبک زندگیِ افراد، مبلمان‌ها مدرن‌تر و برای فضاهای کوچک­تر طراحی شدند. امروزه بیشتر سبک‌های مبلمان مدرن مورد نظر جوانان است؛ زیرا از یک سو با کوچک شدن منازل و از سوی دیگر نگاه مینیمال آن‌ها باعث شده است تا تمایل به خرید و  انتخاب از مبلمان کلاسیک بسیار کمتر شود. همچنین، با پیشرفت تکنولوژی مبلمان‌های چندمنظوره و هوشمند که به اینترنت اشیا مجهز هستند، در حال توسعه هستند.

شناخت سبک‌های امروزی مبلمان 

سخن آخر

صنعت مبلمان در دهه‌های اخیر توسعه یافته است. با رشد شهرنشینی و تغییر سبک زندگی تقاضا برای مبلمان مدرن و کارآمد افزایش یافته است. صنعت مبلمان در ایران به عنوان یک صنعت مهم در بازار داخلی و همچنین در بازار خارجی شناخته شده است و شرکت‌­های بسیاری در زمینه طراحی و تولید مبلمان وجود دارند که به تولید محصولات متنوع و با کیفیت برای بازار داخلی و خارجی می‌­پردازد. امروزه مبل ایرانی به بازار­های صادراتیِ نظیر عراق، ارمنستان، گرجستان، قزاقستان، امارات و آذربایجان صادر می‌شود.

در حال حاضر ۶۱۴ واحد صنعتی و بیش از ۷۰۰۰ واحد صنعتی – تولیدی در حوزه تولید مبلمان در ایران فعال هستند. در سال ۱۴۰۲ میزان درآمد از صادرات مبلمان ۱۴۵ میلیون دلار بوده است که نسبت به سال ۱۴۰۱، ۴۰ درصد رشد داشته است. صنعت مبلمان یکی از صنایع مهم برای رشد، رونق و توسعه اقتصادی در کشور محسوب می‌شود که با توسعه ظرفیت صادرات و پیشرفت در صادرات این صنعت، می‌توان به رشد اقتصادی بیشتری در این حوزه دست یافت.