تاریخچه صنعت مبلمان در جهان

این مقاله با همکاری گروه مبلمان دانشگاه تهران و مجله رونیکس و به کوشش بیتا حموله، دانشجوی كارشناسی مهندسی صنايع مبلمان دانشگاه تهران تالیف شده است.

بنابر آثار تایپولوژیک (نقاشی‌ها و کتیبه‌های به جا مانده)، شواهد نشان می‌دهد که بشر از سی هزار سال پیش از اشیای چوبی و سنگی و فلزی به عنوان مبلمان استفاده کرده است. دو نظریه برای ساخت اولین مبلمان در جهان وجود دارد که اولین مورد مربوط به دوران دیرینه سنگی و نو­سنگی است و نظریه بعدی مربوط به اولین خاندان پادشاهی مصر باستان است. نتايج از تركيب اين دو نوع نظريه نشان مي­‌دهد كه شناخت دقيق و علمی تاريخچه ساخت مبلمان بسيار گسترده است و وجود سازه‌های چوبی نظير صندلي‌هاي سنگی و چوبی جزء اولين مبلمان به حساب مي‌­آيد و چند هزار سال پيش از ميلاد مسيح ثبت شده است. همچنين تاريخچه سبك‌شناسی مبلمان نشان مي‌­دهد اولين مبلمان از زمان مصر، ايران و يونان باستان وجود داشته است؛ ولی نام‌گذاری سبك‌های شناخته شده امروزی از قرن 17 ميلادی صورت پذيرفته است.

آشنايي و تاریخچه مبلمان

شناخت ريشه كلمه مبلمان شامل واژه فرانسوی مبلمان یا meublement که در کلمه لاتین mōbilis به معنای وسایل و دارایی‌های قابل حمل ریشه دارد، معمولا به لوازم و اسباب کاربردی مانند صندلی، میز، تخت و غیره اطلاق می‌شود که دارای قابلیت ‌حمل هستند.

تاریخچه مبلمان قبل از میلاد مسیح:

شواهدی مبنی بر ساخت مبلمان در دوره دیرینه سنگی و نوسنگی حدود ۱۰ هزار سال قبل از میلاد وجود دارد که مجسمه‌های سنگی زن نشسته با نام چاتال­هویوک قدیمی‌ترین اثر کشف‌شده از ساخت و استفاده از مبلمان است که در ۶۰۰۰ سال پیش از میلاد مسیح ساخته شده است. یکی دیگر از یافته‌های بشر از مبلمان، مجسمه ونوس است که یک الهه را به صورت نشسته بر روی صندلی نشان می‌دهد که در گاگارینو روسیه کشف شده است. کاوش‌­ها در بخش Skara Barad اسکاتلند باعث کشف مبلمان‌های سنگی و تخت و صندلی شد که قدمت آنها به ۳۲۱۵ سال پیش از میلاد باز می‌گردد که مربوط به دوران دیرینه سنگی است.

تاریخچه مبلمان در مصر باستان:

تاریخچه مبلمان در مصر باستان به ۲۰۰۰ تا ۳۰۰۰ سال قبل از میلاد باز می‌گردد. مبلمان در مصر باستان برای افراد غنی و ثروتمند بوده است؛ نقاشی‌های به جا مانده از این دوران نشان داده می‌شود که افراد ثروتمند در قصرهایشان بر روی مبل‌هایی که چوبی بوده و با بالشت‌های پارچه‌ای است نشسته‌اند. پادشاهی چون توت عنخ آمون  اولین پادشاه در استفاده گسترده از مبلمان بوده است. یکی از نمادهای استفاده‌شده در مبل‌های مصری نماد سر شیر است.

مواد استفاده شده: مصریان از عاج فیل، فلز، نقره، طلا و چوب در ساخت مبل استفاده می‌کردند. هرچه ارزش مبل بالاتر بود، در ساخت آن از چوب‌های با ارزش مثل آبنوس، بلوط و انجیر استفاده می‌شد. همچنین از چسب استخوان برای لکه‌گیری و روکش کاری استفاده می‌شد. از اتصالات کام و زبانه و پین دار  و دم چلچله و یا سر به سر (نیم  و نیم) و تکنیک آبکاری طلا برای تزیینات نیز استفاده می‌شده است. از نمونه‌های شاخص آثار به جا مانده از این دوران می‌توان تخت توتانکامون را نام برد که در موزه قاهره نگهداری می‌شود.

تاریخچه مبلمان در ایران باستان:

تهیه مبلمان برای پارسیان هزینه بسیار بالایی داشت و بیشتر در بین ثروتمندان مورد استفاده قرار می‌گرفت. مبلمان بیشتر در بین ثروتمندان متداول بود و برای مهمانان مهم مورد استفاده قرار می‌گرفت. پارسیان بیشتر از کوسن‌ها برای تکیه‌دادن و نشستن بر روی زمین استفاده می‌کردند.  به همین دلیل میزها و مبل‌ها کاربرد خیلی کمی داشتند. قديمي­‌ترين مبلمان شناسايي‌شده در ايران مربوط به دوره عيلامی و هخامنشی مي‌­باشد كه از جنس مفرغ است و به هزاره دوم قبل از میلاد تعلق دارد و از حفاری منطقه املش در استان گیلان به دست آمده است. این قطعه صندلی مفرغی که در ابعاد کوچک و مینیاتوری و از روی نمونه‌های واقعی ساخته شده است، دارای یک صفحه مربع شکل با چهار پایه‌ ساده و پشتی مستطیلی شکل بلندی است که به نمونه‌های امروزی کاملاً شباهت دارد.

مبلمان آشوريان باستان:

این مبلمان سازه‌های اسکلتی بودند که مبلمان روی آنها قرار می‌گرفت. پایه‌های مبلمان آشوریان شبیه به مصریان شکل پنجه‌های شیر و در طراحی مبل ها از سر حیوانات نیز استفاده می‌شد.

مواد استفاده شده:

مبلمان آشوریان از برنز ریخته‌گری‌شده و صندلی و کاناپه‌های آنها با پارچه‌های رنگی روکش می‌شدند. کتیبه تخت پادشاهی نمرود از نمونه‌های شاخص این مدل مبل است که در موزه بریتانیا قرار دارد.

تاریخچه مبلمان در یونان باستان:

سال‌هال 2000 تا 3000 پیش از میلاد مسیح به سال‌های پیدایش شکوفایی در مبلمان یونان معروف است. اولین مبلمان‌ها در یونان تحت تاثیر صندوقچه‌های طراحی شده مصری که هم کاربرد صندوقچه و هم نشیمنگاه را داشته ساخته شده است.

مواد استفاده شده:

مبل‌های ساخته شده در این دوران از چوب‌های ارزان و فراوان و سپس با روکش‌های گرانبها و کمیاب مثل آبنوس و افرا روکش می شده است که توسط عاج فیل و فلزات گران‌بها تزیین می‌شدند. صنعتگران یونان باستان به تکنیک خم‌کردن و چرخاندن چوب واقف بودند. آنها تنه و شاخه درختان را به هم متصل و با پایه‌های محکم به زمین وصل و با این روش انحنای مطلوب را برای ساخت ایجاد می‌کردند. از انواع اتصالات کام و زبانه، پین‌دار و دم چلچله در ساخت مبلمان استفاده می­‌کردند.

تاریخچه مبلمان در روم:

 در روم قواعد طراحی و ساخت از سرزمین‌های فتح شده اقتباس می‌شده است. به همین دلیل تخت‌های اتروسیایی و رومی بسیار شبیه به مبلمان‌های یونانی بود. در روم مبلمان مخصوص نشستن سلا (Sella) نام داشت. رومی‌ها همچنین اصول ساخت کمدهای چوبی به نام آرماریا را می‌دانستند. رومیان اشیای قیمتی را در آرماریا می‌گذاشتند. این کمدها با نوارهای فلزی محکم می‌شدند تا در برابر دزدی به خوبی محافظت شود.

مواد استفاده‌شده:

رومی‌ها اولین کسانی بودند که با بافتن نی مبل ساختند. آنها از چوب‌هایی مانند زبان گنجشک، نخل و آبنوس نیز برای ساخت مبل استفاده می‌کردند.

تاریخچه مبلمان قرون وسطی(قرن 4 تا 14 میلادی):

مبلمان این قرن از جنس چوب بلوط انگلیسی ساخته می‌شد و بسیار سنگین بود. مبل‌های این دوره دارای منبت و کنده کاری‌ها و دارای تصاویر شخصیت‌های اسطوره‌ای بوده است. مبلمان در آن دوران برای اشراف دارای انواع تخت‌های بزرگ و میزهای بزرگ غذاخوری تزیین شده با منبت بوده است که از سنگ مرمر به عنوان صفحات میز استفاده می‌شده است.

تاریخچه مبلمان دوره رنسانس (قرن 14 تا 16 میلادی):

به سال‌های ۱۵۵۰ تا ۱۹۰۰ اشاره دارد از مهمترین سبک‌های این دوره می‌توان مبلمان الیزابت، ژاکوبی، چیپندل، لویی سیزدهم را نام برد. هنرمندان ایتالیایی در این دوره تکنیک خاص کار با چوب که شبیه مجسمه‌سازی با سنگ بود را در پیش گرفتند. در این دوره تخت‌ها بدون سایه‌بان بوده و پله‌های آنها به شکل صندوقچه بوده است. استفاده از چوب گردو در ساخت مبل‌ها رايج بوده و بر روی صندلی‌ها بالش‌هایی از جنس چرمی، مخملی و یا کوبلن‌دوزی قرار می‌گرفته است.

بیشتر بخوانید:
رنگ کردن مبلمان قدیمی خانه
آیا مبل راحتی مدل چرمی برای منزل مناسب است؟

سخن آخر

می‌­توان نتيجه ­گيري کرد كه از گذشته تا امروز با افزايش شناخت بشريت از انواع ماده­هاي اوليه، تنوع ساخت مبلمان بسيار گسترش يافته است. به عنوان مثال بشر در ابتدا از سنگ‌های مسطح برای نشستن استفاده می‌­كرده است و پس از افزايش دانش به استفاده از چوب درختان جهت ساخت چهارپايايه‌­های چوبی به عنوان مبلمان اوليه آغاز كرد. لازم به ذكر است شناخت انواع سبك‌های شناخته‌شده در جهان و ايران تقريبا از دوران رنسانس به بعد و بعد از قرن 17 ميلادي صورت پذيرفته است. بنابراين در مقالات بعدی در خصوص اين سبك‌­ها بيشتر توضيح داده خواهد شد.